Kapalı tohumlu ve bir çenekli olan buğday, dünyanın her yerinde en temel besin maddesi olan ekmeğin hammaddesidir. Ekmek ve diğer birçok unlu mamül buğdaydan elde edilen undan yapılmaktadır. İnsanların temel besin maddesi olduğu kadar, büyükbaş ve küçükbaş hayvanların yemi olarak da kullanılmaktadır. Buğdayın özellikleri ve Türkiye’deki yeri hakkında merak ettiklerinizi sizin için hazırladığımız yazımızdan öğrenebilirsiniz.
Buğday un ve yem üretiminde yer alan ana besin maddelerinden bir tanesidir. Buğday kullanım amacına göre kabuğu ile ya da kabukları soyularak çeşitli makinalarla öğütülebilmekte ve satışa sunulabilmektedir.
Buğday ülkemizde en çok çiftlik hayvanlarını beslemek amacı ile üretilmektedir. Buğdayın hasadı yapıldıktan sonra geriye atık bir ürün olarak çıkan saman balyaları bugün pek çok çiftlikte büyükbaş ve küçükbaş hayvanların yemi olarak kullanılmaktadır.
Buğday sadece hayvanların beslenme düzeninde değil, insanların da günlük hayattaki beslenmelerinde önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de en çok tüketilen gıdalardan birisi olan ekmeğin de temel maddesi buğdaydır. Ayrıca buğdaydan un haline getirme yöntemi ile ekmek haricinde diğer unlu gıdaların üretiminde de yararlanılmaktadır. Tüm bunların dışında buğday öğütülmeden ve tane şeklinde bulgur olarak da yiyecek sektöründe ciddi miktarlarda tüketilmektedir.
Buğday Nedir?
Buğday yani Triticum, Buğdaygiller (Poaceae) ailesinin tüm dünyada ıslahı yapılan tek otsu ve yıllık bitkisi olarak anılmaktadır. Karasal iklimde yetiştirilebilen buğday, mısırla beraber dünya genelinde en çok ekilen ve büyütülen tarım ürünlerinin arasında ilk sıralarda gelmektedir.
İlginizi Çekebilir: Pirinç Nedir?
Buğday ülkemizde geniş bir yaşama alanı bulmuştur ve iklim şartlarına da uygun olması sebebiyle fazlasıyla yetiştirilmektedir. Yurdun neredeyse her bölgesinde az da olsa buğday yetiştirilmektedir. Hem ekim hem de üründen edilen kar açısından diğer tarım ürünleri içerisinde ilk sırada bulunmaktadır. Ülkemizdeki tüm tarım faaliyetlerinin yaklaşık %83’ünü buğday oluşturmaktadır ve her yıl ortalama 18 milyon ton kadar buğday üretilmektedir.
Buğdayın Özellikleri Nelerdir?
Buğdaylar üretilme şekillerine göre 3 farklı gruba ayrılmaktadırlar. Bunlar makarnalık buğday, bisküvilik buğday ve ekmeklik buğdaydır. Beyaz, sarı, kehribar, kırmızı gibi renklerde olabilen buğdayın rengi aslında tohumunun kabuğuna göre belirlenmektedir. Buğday taneleri uzunca ya da toparlak halde bulunabilmektedir. Bir buğday tanesinin içerisinde su dışında protein, selüloz, yağ, enzim ve çeşitli vitaminler yer almaktadır. Bu maddelerin buğday tanesinde bulunma oranı ise yetiştirildiği bölgeye ve yetiştirilme türüne göre değişkenlik göstermektedir. Türkiye’de buğdayın en yoğun yetiştirildiği yer uygun iklimi sebebiyle İç Anadolu bölgesidir. İç Anadolu bölgesi aynı zamanda Türkiye’nin buğday ambarı şeklinde de tanımlanabilmektedir.
Buğdayın Türleri Nelerdir?
Ülkemizde çok sayıda ve farklı buğday türü yetiştirilmektedir. Geçmişte daha fazla türü bulunan buğday çeşitlerinin koşulların değişmesi ile birlikte günümüzde sayıları azalmıştır. Özellikle son 50 yıl içerisinde ekmeklik buğday türlerine ağırlık verilmeye başlanmıştır. Ekmeklik buğday (Triticum Aestivum) türü sıklıkla sarı ya da beyaz renklerinde, ufak taneli, hem yaz hem de kış ekilebilen buğdaylardandır. Ekmeklik buğdayda nişasta oranı da diğer buğday türlerine göre daha fazla olmaktadır. Ayrıca aynı türden olan ancak beyaz ya da sarı taneli değil de kırmızı taneli olan ve sadece kışlık ekilen sünter adında buğdaylar da mevcuttur.
Bir diğer tür olan makarnalık buğdaylar (Triticum Durum) ise Orta Anadolu, Güney Anadolu ve Trakya’da yetişme türlerine bağlı olarak farklı isimler ile adlandırılmaktadır. Buna göre de gruplara ayrılmaktadır. Makarnalık buğdayların taneleri diğer buğday türlerine göre çok daha iridir ve kehribar rengindedir. Makarnalık buğdaylardan irmik alabilmek için daha çok züccaci taneli olanlar seçilmektedir.
Bilinen diğer bazı buğday türlerine yer verecek olursak; bisküvilik veya topbaş buğday (Triticum Compactum), doğu buğdayı (Triticum carthlicum), gernik (Triticum dicoccon), kaplıca buğdayı (Triticum monococcum), Polonya buğdayı (Triticum polonicum), kavuzlu buğday (Triticum spelta), İngiliz buğday (Triticum turgidum).
Bunların dışında buğdayı sertlik derecesine göre sert ve yumuşak; tane rengine göre kırmızı ve beyaz; ekilme zamanına göre yazlık ve kışlık buğday olmak üzere sınıflandırabiliriz.
Buğdayın Faydaları Nelerdir?
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan buğdayın birçok faydası bulunmaktadır. Besleyici özelliği ile bilinen buğdayda fazlasıyla karbonhidrat, protein ve B vitaminibulunmaktadır. Buğdayda ayrıca demir ve çinko mineralleri de mevcuttur. Bu yüzden buğday kansızlık gibi problemlerin önüne geçebilmektedir. Buğdayın suyu kaynatıldığı zaman yorgunluğu giderici ve sinirleri yatıştırıcı etkisi vardır. Tüm bunların dışında buğday bağırsakları çalıştırarak kabızlık sorununu giderebilmektedir. Selenyum açısından zengin bir gıda olduğundan cilt sağlığına faydalıdır.
