Hormonlar, vücudumuzun temel işlevlerini yerine getirmesini sağlayan önemli unsurlardır. Hormonların fazla ya da az salgılanması ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Prolaktin de bu hormonlardan biridir. Kanda prolaktin hormonu yüksekliğine tıp dilinde hiperprolaktinemi denir.
Bu hormonun fazla salgılanması kadınlarda adet düzensizliği, bebek söz konusu olmadığı halde memelerden süt gelmesi, gebe kalamama gibi şikayetlere yol açabilir. Erkeklerde de bu hormon vardır ve erkeklerde prolaktin fazlalığı cinsel gücün azalması, iktidarsızlık ya da memelerde büyüme gibi başka sorunlara neden olabilir.(1)
Önemli bir sağlık sorunu olan prolaktin yüksekliği uzman bir doktor kontrolünde tedavi edilmelidir.
Prolaktin Nedir?
Prolaktin, beynimizin arkasında bulunan hipofiz bezi tarafından salgılanan bir hormondur. Süt hormonu veya stres hormonu olarak da adlandırılır. Bu hormonun vücuttaki temel görevi, kadınlarda doğumdan sonra süt üretimini sağlamaktır. Erkeklerde ne gibi bir işlevi olduğu ise tam olarak bilinememektedir.(2)
Hamileliğin ikinci ayından itibaren vücuttaki prolaktin oranı artmaya başlar. Bu sayede bebek doğduktan sonra beslenmesi için anne sütü hazır olmuş olur. Ayrıca doğumdan sonra -belli bir süre- adet görülmemesini ve böylelikle emizrme döneminde hamile kalınmamasını da sağlayan yine prolaktin hormonudur.
Prolaktin seviyesinin gebelik boyunca yüksek olması normal bir durumdur. Aksine gebelikte düşük prolaktin normal kabul edilmez. Gebelik dışında ise durum tam tersidir. Gebe olmayanlarda prolaktin seviyesinin yüksekliği vücutta bir şeylerin ters gittiğinin habercisidir.(3)
Vücudumuz prolaktin hormonunu dengede tutmak için dopamin adı verilen başka bir hormon salgılar. Bu sayede prolaktin hormonu dengeli olarak işlevini yürütür. Kadın üreme organlarının gelişimi ve fonksiyonları için gerekli olan prolaktin hormonunun yüksek seviyelerde olması kontrol altına alınması gereken bir durumdur.
Prolaktin Yüksekliği Neden Olur?
- Stres
Prolaktin seviyesinin az miktarda artmasında yoğun egzersiz ya da stres gibi faktörler rol oynayabilir. Bilindiği gibi yoğun stres altında kalan insanların beyin kimyasında değişiklikler olur. Bu durum prolaktin hormonu salgılayan hipofiz bezini de etkileyebilir.(4)
- Altta yatan hastalıklar
Prolaktin seviyesi dikkat çekici şekilde artmışsa bu durumda sadece stres deyip geçilemez ve daha derin bir araştırma yapılması gerekir. Hormon seviyesini yükseltebilecek kimi rahatsızlıkların söz konusu olup olmadığına bakılır.
Polikistik Over Sendromu rahatsızlığı olan kadınlarda da prolaktin seviyesinin yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
Kronik böbrek yetmezliği rahatsızlığı olanlarda ve siroz hastalığına yakalananlarda da prolaktin seviyesinin yükseldiği bilinmektedir.(5)
Hipotiriodi adı verilen, tiroid bezinin az çalışması sorunu da bu hormonu arttıran önemli bir nedendir. Kişide prolaktin hormonu seviyesi ölçülürken aynı zamanda hipotiroidi olup olmadığı da yapılan ek tahlillerle kontrol edilir. TSH ve T4 gibi hormon tahlilleri sonucunda tiroid bozukluğu belirlenirse tedavi buna göre şekillenir.(6)
- Kullanılan ilaçlar
Depresyon ve depresyona bağlı kullanılan antidepresan gibi bazı psikiyatrik ilaçların prolaktin seviyeleri üzerinde etkili olduğu bilinmektedir.
Hipertansiyon hastalarının kullandıkları bazı ilaçların yan etkisi prolaktin seviyesinin yükselmesidir. Yine doğum kontrol haplarında ve östrojen hormonu ilaçlarınında da aynı yan etki söz konusu olabilir.
- Tümörler
Hipofiz bezinde ortaya çıkan ve prolaktinoma adı verilen tümör hipofiz bezinin sağlık çalışmasını engelleyerek gereğinden fazla prolaktin salgılamasına neden olan başlıca tümör türüdür. Çapı 1 cm’den büyük tümörlere “makroadenom”, 1 cm’den küçük tümörlere “mikroadenom” denir. Bunlar çoğunlukla iyi huylu tümörlerdir.(7)
Hipofiz bezinde prolaktin salgısını arttırmayan ama yine de prolaktin seviyesinin yükselmesine neden olan tümörler de olabilir. Bu tümörler dopamin adlı hormonu etkileyerek prolaktin yüksekliğine yol açarlar.
- Diğer nedenler
Kadınların meme uçlarının sürekli uyarılması, göğüs bölgelerine aldıkları sert darbeler veya göğüs bölgesine uygulanan büyük operasyonlar da prolaktin seviyesini arttırır.
Protein ağırlıklı bir beslenme geçici olarak prolaktin seviyesinin yükselmesinde bir etken olabilir. Vücudun temel ihtiyaçlarından olan proteinin fazla tüketimi prolaktin seviyesinin yükselmesinde etki edebilir.(8)
Bu veriler şu ana kadar yapılan bilimsel araştırmalar sonucu ortaya çıkmış bilgilerdir. Her zaman ana etken olmasalar da tetikleyici etkenler oldukları bilinmektedir. Hiperprolaktinemi rahatsızlığını yaşayanların yaklaşık üçte birinde, hormon artışını açıklayan kesin bir neden söylemek mümkün olmaz.
Prolaktin Yüksekliğinin Belirtileri
Prolaktin hormonu normal seviyenin üstüne çıkması vücut için ciddi riskler oluşturabilir. Özellikle kadınların üreme organlarının gelişiminde ve fonksiyonlarını yerine getirmesinde etken olan prolaktin hormonu, normal değerlerini aştığı zaman bu fonksiyonların sağlıklı olarak işlemesini engeller. Prolaktin yüksekliğinin belirtilerini şöyle sıralayabiliriz:
Proklatin kadın vücudundaki en temel görevinin gebelik döneminde sonra süt üretimini sağlamasını olduğunu belirtmiştik. Emzirme dönemi dışında nedensiz olarak vücudun süt üretmesi ve memelerden süt gelmesi prolaktin yüksekliğinin önemli bir belirtisidir. Memelerden nedensiz olarak süt gelmesine tıp dilinde ‘galaktore‘ denir.(9)
Anne sütünü vücut doğumdan sonra üretir. Ancak gebelik döneminde de vücudun süt üretmesi ve memelerden süt gelmesi normal olarak karşılanan bir durumdur.
Kadınlarda adet düzensizliği, çok az adet görme ya da adet görmeme prolaktin yüksekliği belirtisi olabilir. Kadın üreme organının fonksiyonlarında önemli etkisi olan prolaktin, vücutta yüksek seviyeye ulaştığında yumurtlama ve adet görme döngüsünün bozulmasına neden olur.
Prolaktin yüksekliğine bağlı yumurtlamanın olmaması kadınların gebe kalmasını engeller. Bu durum yüksek prolaktin seviyesinin tedavi edilmediği durumlarda kısırlığa neden olur. Uzun süre denenmesine rağmen gebelik gerçekleşmiyorsa kan tahlili yapılarak prolaktin seviyesi kontrol edilir.(10)
Erkeklerde de nadir olsa da “galaktore” yani memelerden süt gelmesi durumu görülebilir. Yine yüksek prolaktin seviyesi erkeklerde cinsel isteğin azalmasına ve iktidarsızlığa yol açabilir. Sperm üretimini olumsuz etkileyerek kısırlığa neden olduğu da bilinmektedir. Prolaktin yüksekliği olan erkeklerde meme büyümesi görülebilir.
Diğer belirtiler: Çok sık rastlanmamakla birlikte baş ağrısı, görme bozuklukları ya da bulantı gibi prolaktin yüksekliğine bağlı diğer belirtilerden söz edilebilir.
Erkeklerde tespit edilen tümörlerin önemli kısmının makroadenom (1 cm’den büyük), kadınlarda tespit edilen tümörlerin önemli kısmının ise mikroadenom (1 cm’den küçük) olduğu görülmüştür.
Prolaktin Yüksekliğinin Tedavisi
Prolaktin seviyesinin yüksekliği ciddi bir durumdur ve uzman bir doktor kontrolünde tedavi edilmelidir. Tedaviyi ikiye ayırmak gerekir. Hipofiz bezindeki tümörlerden kaynaklanan seviye artışının tedavisi ile diğer nedenlere bağlı seviye artışının tedavisi. Tedaviye başlamadan önce gerekli tetkiklerle prolaktin yüksekliği teşhisi net olarak konmalıdır. Yapılacak diğer tetkiklerle de nedeni araştırılıp tedavi sürecine başlanmalıdır.
1- Hipofiz Bezindeki Tümörlerin Tedavisi
Hipofiz bezindeki tümörler genellikle iyi huylu tümörlerdir ve kansere dönüşmezler. Hemen hemen her insanda oluşan bu tümörler manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya kompüterize aksiyal tomografi (CT scan) yöntemleri ile teşhis edilirler.
Tümörler için uygulanan ilk yöntem ilaç yöntemidir. Kullanılan ilaçlar cabergolin ve bromokriptin içermektedir. İlaçlar sayesinde tümörlerde %50’ye kadar küçülme gözlemlenmiştir. Ancak yan etkileri fazladır. Bayılma, kusma, baş ağrısı, halüsinasyon görme gibi yan etkiler, hastaları zaman zaman ilaçları bırakmak zorunda bırakabilir.
Tümörler ciddi tehlike oluşturuyorsa ameliyat yöntemine başvurulur ki bu çok nadir olarak kullanılan bir yöntemdir. Yapılan cerrahi müdahale ile tümörler hipofiz bezinden alınır ve hasta yaklaşık olarak 6 ay içinde tüm şikayetlerinden kurtulur.
Hipofiz bezinde küçük tümörler bulunduysa ve bu tümörlerin herhangi bir zararı yoksa 6 ayda bir yapılan kontroller ve tetkiklerle tümörler sadece izlenir.
Radyoterapi de bilinen bir yöntemdir. Ancak hipofiz bezi yetersizliğine neden olması ve başarısının düşük olması nedeniyle pek tercih edilen bir yöntem değildir.(11)
2- Diğer Nedenlere Bağlı Prolaktin Yüksekliği Tedavisi
Burada prolaktin miktarının neden yükseldiğinin tespiti büyük önem taşır. Tiroid bezinden kaynaklı bir durumsa tedavi o yöne kayar ve buna göre biçimlenir. Memelerden süt gelme sorunu tek başına bir belirtiyse herhangi bir tedavi uygulanmaz.
Yüksek prolaktinin nedeni tespit edildikten sonra genel olarak ilaç tedavisi uygulanır. Uygulanan ilaç tedavisi sayesinde kısa sürede şikayetler diner. Ancak tek başına ilaç kullanmak yetmez. Hastanın tedavi süresince doktorunun tavsiyelerini çok iyi dinlemesi, stresten uzak durması gerekir.
Prolaktin seviyesi 100 ng/ml olan bir hasta moralini iyi tutarak ve doktorunu dinleyerek 1 ay gibi kısa bir sürede 25 ng/ml olan normal seviyeye inebilir. Ancak moralsiz, stres yüklü bir hastanın 50 ng/ml olan prolaktin seviyesi 6 ayda bile normal seviyeye inemeyebilir.
Prolaktin Yüksekliğinin Tespiti
Prolaktin seviyesini belirlemek için kan tahlili yapılır. Prolaktin seviyesi yüksek çıkarsa durumdan tam emin olmak için ikinci bir kan tahlili istenebilir. Kan tahlilinden kesin sonuç almak için dikkat edilmesi gereken, aç karnına ve sabah saatlerinde test yapılması gibi, bazı hususlar vardır. Bu konuda doktor veya laboratuvar tavsiyelerine dikkatle uyulmalıdır.
- Kan tahlili yaptırmadan hemen önce yapılacak yorucu egzersiz ya da duygusal stres sonuçları etkileyebilir.
- Stresten uzak durulmalı ve uykusuz kalınmamalıdır.
- Testten 24 saat öncesine kadar göğüslerin uyarılmamasına dikkat edilmelidir.
- Bu hususlara dikkat ederseniz prolaktin seviyesinin daha sağlıklı ölçülmesini sağlarsınız.
- Kan tahliline paralel olarak prolaktin seviyesinin neden yüksek olduğunu belirlemek için tiroid ve böbrek fonksiyonlarını ölçen testler de yapılabilir.
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya kompüterize aksiyal tomografi (CT scan) ile hipofiz bezinde tümör olup olmadığına bakılabilir ve neden bulunursa buna göre tedavi süreci başlayabilir.
- Prolaktin yüksekliği ciddi bir duruma işaret edebilir ve tedavi edilmesi gerekir. Uzman bir doktordan teşhis ve tedavi konusunda yardım alınmalıdır.(12)
