Sofraların vazgeçilmezi olan domates, Patlıcangiller familyasından bir bitki türüdür. Her ne kadar sebze olarak bilinse de esasen meyve kategorisine girmektedir. Domatese kırmızı rengini veren likopen maddesi en etkili ve güçlü antioksidanlardan biridir. Bu nedenle düzenli şekilde domates tüketmek, kansere karşı koruma etkisi yaratacaktır.
Domates günlük hayatta yemeklerde, salatalarda, mezelerde doğrudan ya da dolaylı olarak en çok kullanılan bitkidir. Meyvesinin taze hali, kurusu, salçası, sosu mutfağın vazgeçilmezlerindendir.
Domates ABD’de 1893 yılında sebze sınıfına alınmış olsa da aslen meyve olarak kabul edilir. Domatesin keşfi Amerika’nın keşfinden sonrasına kadar dayanmaktadır. Bu dönemde ülkeler domatesi altın elma, aşk elması gibi farklı isimlerle tanıdı.
1902’lü yıllara kadar domatesin zehirli olduğunu düşünerek çok sayıda kişi yemeyi reddetmiştir. Düşünülenin aksine domates zehirli değil çok faydalı bir meyvedir. Aromasıyla verdiği tat sayesinde mutfakta baş tacı olmaya hak kazanmıştır. Fiyat bakımından birçok sebzeye göre uygun olması herkesçe kolayca alınıp kullanılabilir olmasına olanak vermiştir. Domatesin tadı kadar kokusu da güzeldir. Çeşitlerine göre kokularının daha yoğun olduğu türler vardır. Yetiştiriciliğinde çok nazik talepleri olmadığından hemen her yerde kolayca yetiştirilir.
Domates Nedir?
Terimsel adıyla Solanum Iycopersicum olarak bilinen, Patlıcangiller yani Solanaceaefamilyasına dahil; meyvesi tüketilebilen otsu bitkiye domates adı verilmektedir. Bitkisi yeşil yapraklı meyvesi genellikle kırmızı renktedir. Yetişme aşamasında meyve ilk etapta yeşil sonra sarı ve son olarak kırmızı olur. Domatesin anavatanı Amerika’nın güney ve orta bölümleridir.
Domates Nasıl Kullanılır?
Domatesin kendi başına bile rahatlıkla yenebilen bir meyvedir. Pişirmeden dalından koparıldığı gibi tüketmek en sağlıklısıdır ama domatesle birçok gıda yapılabilir. Yemeklerde çok sık kullanılan salçalar bu gıdalardan bir tanesidir. Domatesi kurutarak çeşitli mezelerde kullanmak da mümkündür. İşlem görmeden kullanmak için salataların içinde ya da kahvaltılarda iyi bir alternatif olabilir. Çiğ olarak tüketildiğinde içeriğinde bulunan faydalı vitamin ve minerallerin emilimi daha yoğundur.
Domatesin Özellikleri Nelerdir?
Domatesin meyvesi ortalama 10-15 cm boya sahiptir. Tüylü yapraklı bir bitki olan domates ortalama 1-2 cm meyve olmak üzere oluşan çiçekler verir. Bitkinin gövde boyu 150 santimetreye kadar çıkabilmektedir. Domates meyvesinin vitamin deposu olduğu bilinmektedir. Özellikle A vitamini bakımından zengin olan domates buna karşın içindeki oksalat maddesi dolayısıyla böbrek sorunu olanlar sınırlı tüketmesi gereken gıdalar arasındadır. Domatese kırmızı rengini veren likopen adındaki maddedir. Likopen en etkili antioksidanlardan biridir.
Domates Çeşitleri Nelerdir?
Pazarlarda en çok satışı yapılan, yol şartlarına dayanıklı domates türü sırık domatestir.Güçlü bitki yapısı ile meyvesini güneşe karşı koruyabilen, yuvarlak yassı domatesler veren tür ise yer sofralık domates olarak adlandırılır. Sanayi tipi domatesler ise genellikle salça yapımına uygundur. Bunlar dışında bir de hibrid yani melez domatesler vardır. Adonis F1, Süper Red F1, Oturak Domates, Egemen F1, Cevahir F1, Beton F1 ve Yeşim F1 hibrid domates türlerinden kabul edilir.
Melez domateslerin her birinin kendine özel özellikleri ve yetiştirilme şartlardı vardır. Meyveleri genellikle şekil olarak birbirinden farklı oluşmaktadır. Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde en çok yetişen hibrid domates türü Yeşim F1’dir. Bunlardan başka Bursa domatesi ve cherry domatesi de bilinen türleri arasındadır. Türlerin uygunluğuna göre domatesin saksıda yetişmesi bile mümkündür.
Domatesin Faydaları Nelerdir?
Özellikle yaşlanmaya karşı etkili olduğu bilinen domatesin cildin korunmasına faydası olduğu kabul edilmiştir. Kanser çeşitlerine yönelik antioksidan etkisi olan domates ayrıca gözleri de korur. Antioksidan etkisinin kandaki zararlı maddeleri temizlemek gibi bir görevi de vardır. Domatesin sağlam bir bağışıklık sistemini güçlendirici olduğu bilinir. Damar ve kanın temizliği konusunda işlev görmesiyle kalp damar hastalıklarına karşı önleyici olarak kabul edilir. Özellikle kadınlarda görülen kemik erimesine karşı koruyucu olan domates çekirdekleriyle de fayda sağlamaktadır. Domates çekirdekleri hazmı kolaylaştırıcı, bağırsakları harekete geçirici bir görev üslenmiştir. Kalori oranının düşük olması domatesi, rahatlıkla tüketilebilen bir meyve haline getirmiştir.